Видео смотреть бесплатно
Смотреть на русском языке видео
Официальный сайт yerka 24/7/365
Смотреть видео бесплатно
|
||||||||||||
|
РефератыАвиация и космонавтика (112)Международные авиационные организации
Размер: 84.31 KB
Скачан: 266 Добавлен: 04.10.2005 Азярбайжан Щава Йоллары Дювлят Консерни Милли Авиасийа Академийасы «Игтисадиййат вя менежмент» кафедрасы ДИПЛОМ ИШИ Мювзу: ЩАВА НЯГЛИЙЙАТЫНДА БЕЙНЯЛХАЛГ ДЮВЛЯТЛЯРАРАСЫ ТЯШКИЛАТЛАРЫН ИГТИСАДИ ФЯАЛИЙЙЯТИ Тялябя : ЩЦСЕЙНЗАДЯ ФЯРЩАД МУСА ОЬЛУ Рящбяр: ЯКБЯРОВ РЮВШЯН МЯММЯД ОЬЛУ Ямяйин мцщафизяси цзря мяслящятчи: Кафедранин мцдири__________________________________________ БАКЫ - 2003 Милли Авиасийа Академийасы Факултя: Игтисадиййат вя щцгуг
Ихтисас: ИИ 01.01.00 «Бейнялхалг игтисади мцнасибятляр» Груп ( 368 а Диплом иши цзря ТАПШЫРЫГ Тялябя: ЩЦСЕЙНЗАДЯ ФЯРЩАД МУСА ОЬЛУ 1. Ишин мювзусу: ЩАВА НЯГЛИЙЙАТЫНДА БЕЙНЯЛХАЛГ ДЮВЛЯТЛЯРАРАСЫ ТЯШКИЛАТЛАРЫН ИГТИСАДИ ФЯАЛИЙЙЯТИ « » феврал 2003-жи илдя Академийа цзря сайлы гярарла тясдиг едилиб 2.Тялябя тяряфиндян битирилмиш ишин тягдим едилмя тарихи ___________ Иш цзря башланьыж мялумат Щесаблама-айдынлашдырыжы йазынын тяркиби (ишлямя цчцн суалларын сийащысы): 5. График материалларын сийащысы: 1. _________________________________________________ 2. _________________________________________________ 3. _________________________________________________ 4. _________________________________________________ 6. Иш цзря мяслящятчиляр (лайищянин онларла аид бюлмялярини эюстярмякля)
Рящбяр: ____________________________________________ (имза) Тапшырыьы ямял етмяк цчцн гябул едиб: ____________________ (имза) МЦНДЯРИЖАТ сящ. ЭИРИШ ФЯСИЛ I. ДЦНЙА ЩАВА НЯГЛИЙЙАТЫНДА БЕЙНЯЛХАЛГ ЯМЯКДАШЛЫГ ................................ 7 I.1. Бейнялхалг ямякдашлыг системинин структурлашдырылмасы I.2. Дцнйа авианяглиййат просесиндя бейнялхалг щава няглиййатынын ролу вя йери I.3. Бейнялхалг щава хяттляринин бирэя истисмары вя онун инкишаф истигамятляри ФЯСИЛ I I. ЩАВА НЯГЛИЙЙАТЫНЫН ИНКИШАФЫНЫН ИГТИСАДИ ПРОБЛЕМЛЯРИ .................................... 22 II.1. Бейнялхалг щава няглиййатынын игтисади проблемляри .......... 23 II.2 ИКАО–нун бейнялхалг щава няглиййатынын игтисади тянзимлянмяси сащясиндя фяалиййяти II.3. Мцлки аеропортларын бейнялхалг ассосасийасы (ИКАА) вя аеропортларын инкишафынын игтисади проблемляри II.4. «АЗАЛ» Дювлят Консернин бейнялхалг фяалиййятинин истигамятляри вя инкишаф перспективляри ФЯСИЛ III. ЯМЯЙИН НЯТИЖЯ …………………………… ЯДЯБИЙЙАТ Э И Р И Ш Мцасир мярщялядя бейнялхалг игтисади ямякдашлыг – щава няглиййатынын инкишафынын актуал вя важиб амилидир. Сон заманлар игтисад елми – бейнялхалг коммерсийа мцлки авиасийанын, тяййарягайырманын, авиасийа туризминин вя с. инкишаф сявиййясиня тясир эюстярян ясас игтисади проблем вя амиллярин тядгигиня бюйцк диггят йетирир. Бу сащядя ян мараглы тядгигатлар ИКАО вя ИАТА-нын фяалиййяти чярчивясиндя вя дцнйанын апарыжы тяййарягайырма корпорасийалары тяряфиндян щяйата кечирилир. Бцтцн ясас игтисади проблем вя амиллярин комплекс гиймятляндирилмясинин, онларын гаршылыглы ялагяляринин мцяййян едилмясинин, дцнйа щава няглиййатынын сямярялилийинин вя инкишафынын ясас истигамятляриня тясир дяряжясинин тяйин едилмясинин зяруряти артыг юн плана чыхмышдыр. Бу мясялянин щялли щям елми, щям дя практики нюгтейи нязярдян важибдир. Бцтцн ясас игтисади проблем вя амиллярин тяснифатынын кечирилмяси методолоъи нюгтейи нязярдян даща мягсядяуйьун щесаб олунур. ИЖАО-нун иллик щесабатларына эюря 1989-жу илдян башлайараг тяняззцл баш верир вя дцнйа авиаширкятлярин яксяриййяти сон илляр истисмар иткиляри верирляр. Авиаширкятлярин зярярли фяалиййяти бир нечя сябяблярля, йяни муасир тяййарялярин, авиайанажаьын, йерцстц хидмятлярин, истисмар хяржляринин дяйяри артмыш, щюкцмят вя аеролиманлар тяряфиндян тяйин едилян верэиляр, мцхтялиф йыьымлар вя ялавя юдямялярин артымынын вя еляжя дя щеййятин ямяк щаггы хяржляринин артымы иля изащ олуна биляр. Ону эюстярмяк кифаййятдир ки, 255 дцнйа авиаширкяти орта щесабла илдя Буна бахмайараг, зярярли ширкятляр юз иткилярини дювлят вя диэяр мейарлардан юдяйяряк, базарда рягабят мцбаризялярин давам едир. Бу мцбаризяни рясми статистиканын тящлили вя дцнйада авиадашымалара тялябин артмасынын дайанаглы артымынын давам етмяси щаггында ИАТА-нын прогнозлары стимуллашдырыр. ИАТА-нын мцтяхяссисляри дцнйанын бцтцн реэионларында 2015-жи илядяк дашымаларын щяжмляринин артымыны прогнозлашдырырлар: сярнишинлярин – 5%-дян Диплом иши ики фясил, нятижя вя ядябиййатын сийащысындан ибарятдир. Диплом ишинин «Дцнйа щава няглиййатында бейнялхалг ямякдашлыг» адланан биринжи фясилиндя бейнялхалг ямякдашлыг системинин структурлашдырылмасы проблемляри арашдырылыр, дцнйа авианяглиййат просесиндя бейнялхалг щава няглиййатынын ролу вя йери мцяййянляшдирилир, бейнялхалг щава хяттляринин бирэя истисмары вя онун инкишаф истигамятляри тящлил едилир. Икинжи фясилдя - «Щава няглиййатынын инкишафынын игтисади проблемляри» Диплом ишинин сонунда тядгигатын нятижяляри, истифадя олунмуш ядябийатын сийащысы эятирилир. ФЯСИЛ I. ДЦНЙА ЩАВА НЯГЛИЙЙАТЫНДА БЕЙНЯЛХАЛГ ЯМЯКДАШЛЫГ I.1. Бейнялхалг ямякдашлыг системинин структурлашдырылмасы Систем тящлили бахымындан бцтцн игтисади проблем вя амилляр комплексин Дцнйа сосиал-сийаси вя игтисади инкишафын мцасир мярщялясиня характерик олан бу груп проблемлярин икиси (цмцмигтисад вя сосиал-игтисад) – дцнйа щава няглиййатынын инкишафына билаваситя аидлийи вардыр. Проблемлярин ян бюйцк групун – дцнйа игтисадиййатынын сащяси олан – щава няглиййатынын игтисади проблемляри тяшкил едир. Шяк.2-дя – проблемлярин мязмунун вя важиблийини кифайят гядяр шяффаф характеризя едян дцнйа щава няглиййатынын сащяви игтисади проблемлярин структуру вя гаршылыглы ялагяляринин блок-схеми тягдим едилмишдир. Схемдя якс олунан бцтцн сащяви игтисади проблемлярин сых гаршылыглы ялагяляри мювжуддур вя онлар сон нятижядя ясас проблемя – бейнялхалг авиаширкятлярин чятин игтисади проблеминя чеврилир. Беля ки, 1990-жы илядяк ИКАО-нун цзвц олан бейнялхалг авиаширкятляр бюйцк истисмар вя цмуми иткиляря мяруз галмышлар. Бейнялхалг авиаширкятлярин беля вязиййятиня тясир едян ясас амилляр ашаьыдакылардыр: - авиаширкятлярин истисмар хяржляринин артымы вя бейнялхалг авиадашымаларын майа дяйяринин йцксялмяси. Аеропортларда юдяниш вя щаггларын чохалмасы, реклам, йанажаг хяржлярин хцсусян кяскин сурятдя артымы мцшащидя олунурду; - кредитляря эюря юдямялярин артымы; - валйута-малиййя щесаблашмаларын мцряккябляшмяси вя бир чох аэент вя дашыйыжыларын юдямя габилиййятляринин олмамасы нятижясиндя авиаширкятлярин малиййя иткиляри; - бейнялхалг щава хятляринин коммерсийа истисмарынын сямярялилийинин вя авиадашымалар базарларынын истисмарынын цмуми азалмасы; Бу амиллярин мянфи тясири нятижясиндя бейнялхалг щава хяттляриндя мювжуд олан бир чох яняняви эялирли сайылан – трансатлантик, Сакит Океан, транссибир, авропадахили вя с. маршрутларын ишинин рентабеллийи хейли азалмышдыр; авиаширкятляр арасында рягабятин кяскинляшмяси. Садалананлар – сащяви проблемин ясасын формалашдыран, йяни бейнялхалг авиаширкятлярин чох мцряккяб игтисади вязиййятинин ясас амилляридир. Вя нящайят, дюрдцнжц групу – игтисади характерли аеросийаси проблемляр тяшкил едир. Бу проблемляр, дцнйа щава няглиййатында сон заманлар мейдана эялиб. Онлар мцлки авиасийанын бейнялхалг игтисади фяалиййятинин хцсусиййятлярини, разылашдырылмыш авианяглиййат сийасятин щяйата кечирилмяси вя бейнялхалг игтисади авиасийа ямякдашлыьын эенишляндирилмясинин ялагяляндирмясидир. Игтисади проблемлярин сон ики групу, йяни сащяви вя аеросийаси проблемляр, шцбщясиз ки, бизим ян бюйцк мараьымыза сябяб олур. Чцнки, мящз бу проблемляр мцлки авиасийанын бейнялхалг фяалиййятиндя ян жидди игтисади вя сийаси нятижяляря эятириб чыхарыр. Йухарыда гейд етдийимиз кими, дцнйа щава няглиййатында бейнялхалг игтисади ямякдашлыг – бир нечя гаршылыглы ялагядя олан елементлярдян, йяни: ямякдашлыьын иштиракчыларындан, ямякдяшлыьын сявиййясиндян, тяшкилати- щцгуги механизм вя алятлярдян вя ямякдашлыьын фома вя цсулларындан ибарят олан мцряккяб тяшкилати-игтисади системдир. Бейнялхалг ямякдашлыг чохпланлы характер дашыйыр вя бир нечя истигамят цзря щяйата кечирилир. Схем 1-дя дцнйа щава няглиййатында бейнялхалг игтисади ямякдашлыг системи елементляринин цмуми структуру тягдим едилмишдир. Щава няглиййатында бейнялхалг игтисади ямякдашлыьын бцтцн диэяр иштиракчыларыны ашаьыдакы груплара бирляшдирмяк олар: юзляриня мяхсус щюкцмятляри вя авиасийа мцдириййяти шяхсляриндя чыхыш едян дювлятляр; аеролиманлар; турист-фирмалары вя диэяр авиадашымаларын сатышы иля мяшьул олан авиаширкятлярин аэентляри; тяййаряляря, сярнишинляря вя йцк эюндярянляря хидмят эюстярян авиаширкят вя аеропортларын васитячи- тяшкилатлары (йанажаг долдурма фирмалар, техники вя коммерсийа хидмятляри эюстярян тяшкилатлар, автоняглиййат фирмалары, мещманханалар вя с. хидмят эюстярян тяшкилатлар). Мцасир дюврдя бейнялхалг авиасийа хятляринин цмумдцнйа шябякяси дцнйанын бир чох жоьрафи реэионларыны вя 170-дян чох юлкясини ящатя едир. Дювлятлярарасы сявиййядя, ики юлкяни тямсил едян (бязи щалларда 3-4 юлкяйя гядяр) щюкцмят, авиасийа мцдириййяти, авиаширкятляр вя башга иштиракчылар, бир гайда олараг, икитяряфли формада ямякдашлыг едирляр. Вя, нящайят, милли сявиййядя бцтцн иштиракчылар бир юлкя яразиси чярчивясиндя ямякдашлыг едирляр. Щава няглиййатында бейнялхалг игтисади ямякдашлыг системинин ян важиб структур елементляри кими тяшкилати-щцгуги механизм вя ясас алятляр чыхыш едир ки, онлара да ашаьыдакылары аид етмяк олар: - ямякдашлыг едян иштиракчылар арасында икитяряфли вя чохтяряфли щюкцмятлярарасы, тяшкилатлар арасы, коммерсийа вя с. сазишлярин вя мцгавилялярин баьланылмасы; - щава няглиййатында мцхтялиф сайлы бейнялхалг интеграсийа бирликляри вя консорсиумларын фяалиййятиндя иштирак. Щюкцмятляр Цмумдцнйа мцлки авиасийанын Тяшкилати вя авиасийа бейн. тяшкилатларда ширкятляри цзвлцк Истисмар- коммерсийа Конвенсийаларда ссисяляр иштирак Валйута- арасы малиййя Авиадашыма Икитяряфли вя чох- План-игтисади ларын сатышы Милли тяряфли сазишлярин цзря турист баьланылмасы фирма-аэент- ляр Васитячи тяшкилатлар Схем 1. Щава няглиййатында бейнялхалг ямякдашлыг Игтисадиййатын Бейн. игтисади Елми-техники цмуми бющраны мцнасибятлярин тяряггинин вя Бейн. игтисади авиа- йенидянгурулмасы тяййаря паркы вя сийа ямякдашдыьынын йерцстц авадан- эенишлянмяси вя Дцнйа валйута- Дцнйанын айры лыьын тязялямяси разылашдырылмыш игтисади малиййя -айры реэионларында проблеминин мцлки сийасятин кечирилмяси системинин гейристабил сосиал авиасийа игтисадий- бющраны вя сийаси вязиййят йатына иясири Дцнйа тижаряти- Жидди игтисади Бейн. авиасийа тяш- нин тяняззцлц нятижяляри олан килатларын фяалиййя- мцлки авиасийанын тинин сямярялилийи- Енеръи бющраны хцсуси проблемляри нин артырылмасы Бейн. аиватарифлярин тянзимлянмяси проблемляри
аьыр игтисади проблеми Схем 2. Щава няглиййатынын ясас игтисади проблемляри Тяшкилати форма вя цсуллары бейнялхалг игтисади ямякдашлыьын бцтцн сявиййя вя сащяляриндя чох эениш тятбиг олунур. Бунлара, авиаширкятлярин йени бейнялхалг тяшкилатлары вя ассосийасийаларынын гурулмасын, хариждя бейнялхалг авиахяттлярин ая нцмайяндяликлярин ачылмасын вя с. аид етмяк олар. Диэяр форма вя цсуллар, ясасян, бейнялхалг щява хяттляриндян коммерсийа истисмары сащясиндя ямякдашлыьын апарылмасы иля баьлы эениш тядбирляр комплексини дахил едир. I.2. Дцнйа авианяглиййат просесиндя бейнялхалг щава няглиййатынын ролу вя йери Бейнялхалг щява няглиййаты миллятлярарасы гаршылыглы мцнасибятлярин ясас васитяляриндян бирини тяшкил едир. Дцнйа щава няглиййатынын тяркиб щиссясини тяшкил етмякля республикамызын щава няглиййаты миллятляр вя дювлятлярарасы сийаси, игтисади вя мядяни ялагялярин инкишафына шяраит йарадыр. Республиканын Аеролиманы дцнйанын бир сыра авиаширкятляриля, партнйорларын мараьына бярабяр вя гаршылыглы щюрмятя ясасланан щяртяряфли ямякдашлыьы мющкямляндирир. Щазырда ямякдашлыьын йени формасы, о жцмлядян, айры-айры хятлярин бирэя истисмары инкишаф етдирилир. Бурайа ейни заманда бирэя мцяссисялярин йарадылмасы вя истифадя едилмяси дя дахилдир. Республикада харижи игтисади сащядя идаряетмянин йенидян гурулмасы вя харижи игтисади ялагялярин тякмилляшдирилмясинин бейнялхалг щава мялуматлары сащясиндя бюйцк тясири олмушдур. Гейд етмяк лазымдыр ки, мцлки авиасийанын бейнялхалг тяшкилатынын ИКАО-нун гиймятляндирилмясиня эюря 1990-жы илдя ИКАО-нун цзвц олан 1990-1999-жу илляр ярзиндя дашыма щяжми щяр ил орта щесабла 4,4% артмышдыр. 1990-1999-жу илляр ярзиндя йцк дашыманын щяжми орта щесабла 7% чохалмышдыр. 1960-1999-жу иллярдя сярнишин дашыманын орта дцнйа эялир ставкасы Гейд етмяк лазымдыр Ки, дахили дашыманын цмуми щяжминин 80% АБШ-ын пайына дцшцр. Лакин, бейнялхалг дашымада биринжи йери АБШ вя Бюцйк Бейнялхалг мцнтязям дашымайа учушларын жядвялляри иля разылышдырылмыш мцвафиг гайдада мцгавилялярля авиаширкятляр тяряфиндян щяйата кечирилян бцтцн коммерсийа дашымалары – сярнишин, йцк вя почт – дахилдир. Мцнтязям дашымалардан фяргли олараг, гейри-мцнтязям дашымалар истяр мцгавиляли авиахятляр, исятсядя гейри-мцгавиляли авиахятляр цзря щяр бир конкрет щалларда разылашдырылмыш маршрутлар цзря жядвялсиз щяйата кечирилир. Сон дюврдя бейнялхалг мцнтязям дашыманын цмуми щяжми 3 дяфядян чох артмышдыр. 10 ил мцддятиндя бейнялхалг мцнтязям дашыманын цмуми щяжминин орта иллик артым темпи 8,7% тяшкил етмишдир. Лакин дюрд дювлятдя вя ейни груп дювлятлярдя бу артым 11,8-21,5% щяддиндя олмушдур. О жцмлядян – Индонезийа Бейнялхалг мцнтязям дашыманын Ян мцщцм проблемляриндян бири бцтювлцкдя дцнйа авиадашымасында олдуьу кими дашыма тутумунунун там йериня йетирилмясидир. Йяни мювжуд сярнишин-креслодан там истифадяедилмясидир. Гейри-мцнтязям бейнялхалг дашымайа коммерсийа ясасында чартер дашымалары, щямчинин ялавя вя хцсуси рейслярля дашымалар дахилдир. Йухарыда гейд едилдийи кими гейри мцнтязям дашыма бейнялхалг дашыма щяжминин 18%-ни тяшкил едир. Цмумиййятля дцнйада бейнялхалг гейри-мцнтязям дашыманын цмуми щяжми чартер вя мцнтязям дашыйыжыларын йериня йетирдийи щяжмлярин жяминдян ибарятдир. Бу щяжм тядрижян таразлашдырылыр (50:50%). Мцнтязям дашыма кими, бейнялхалг гейри-мцнтязям дашыма сярнишин вя почт-йцк дашымайа бюлцнцр. Тон- километр щяжми цзря гейри-мцнтязям сярнишин дашымасы 80% вя почт вя йцк дашыма ися 20% тяшкил едир. Бейнялхалг гейри-мцнтязям сярнишин дашыманын орта артым темпи 1980-1990-жы илляр цзря илдя 4,5% тяшкил етмишдир. 1990-жы иля чартер дашыма щяжми 183 трилйон сярнишин-километрдян чох олмушдур. Дцнйада чартер дашыманын бейнялхалг базары Мцлки авиасийанын Авропа конфрансына (ЕКАК) дахил олан 22 Гярби Авропа дювлятляри арасында мцнтязям дашыма тяшкил едир. 1990-жы илдя ЕКАК цзвц олан дювлятляр арасында чартер дашыма щяжми 40 млн. Сярнишинедян чох олмушдур. Бу щямин дювлятляр арасында дашынан сярнишинлярин 45%-ни тяшкил етмишдир. Мадям ки, Авропа чартер дашыма мцнтязям дашымайа нисбятян бюйцк мясафя иля йериня йетирилир, сярнишин-километрля чартер дашыманын щяжми Гярби Авропада сярнишин авиадашыманын цмуми щяжминин 60%-ни тяшкил едир. Гярби Авропадан сонра 2-жи бюйцк бейнялхалг чартер дашыма базары Шимали Атлантикадан дашыма тяшкил едир. Щава дашыманын эяляжяк артымы яввяллярдя олдуьу кими ясасян дцнйа игтисадиййаты вя тижарятин артымындан, авиаширкятлярин хяржляриндя баш верян дяйишикликлярдян асылы олажагдыр (бу юз нювбясиндя, йанажаьын гиймятиндян ящямиййятли дяряжядя асылыдыр). Лакин, эюстярилян артым, щямчинин аеропортларын вя щава лиманларынын йцклянилмяси, яираф мцщитин горунмасы вя ясаслы гойулуша олан тялябатын артымы кими проблемлярин нежя щялл едилмясиндян асылы олажагдыр. Щюкцмятин гярарлары да щава няглиййаты системиня вя гурулушуна тясир едяжякдир. Бу ясасян авиаширкятлярин фяалиййятинин игтисади тянзимлянмяси дяряжясини мцяййян едян тяряфляря аиддир. 1999-2010-жу иллярдя дцнйа игтисади артыимынын щяр ил орта щесабла 2,5% олмасы эюзлянилир. Демяк олар ки, авиаширкятлярин эялиринин хцсуси чякиси прогнозлашдырылан дюврцн биринжи 5 иллийиндя 0,5% ашаьы дцшяжяк, сонракы 6 илдя ися сабит сявиййядя галажагдыр. Сярнишин-километрля йериня йетирилян дцнйа цзря мцнтязям дашыма щяжми Йериня йетирилмяси тон-километрля юлчцлян дцнйа мцнтязям йцк дашыма щяжминин 1999-2010-жу иллярдя орта щесабла щяр ил 6% артымы нязярдя тутулур. Бейнялхалг йцк дашыма прогноза мцвафиг олараг дахили йцк дашыманын илдя 3,5% артымы иля мцгайисядя щяр ил 6,5% артажагдыр. Дашыманын ян бюйцк артымы эюзлянилдийи кими, Асийа-Сакит Океан реэионунун авиаширкятляриндя олажагдыр (илдя 7,5% сявиййясиндя). Башга реэионларда артым темпи орта дцнйа сявиййясиндян – африка вя Шимали Америка реэионларында 5%-дян Йахые Жядвял 1-дян эюрцнцр ки, Шимали Америка вя Жянуби Америка арасында Жядвялин мялуматларындан эюрцнцр ки, Асийа-Сакит Океан реэионунун авиаширкятляриндя яввялдя олдуьу кими 2010-жу илдя дя сярнишин дашыманын ян йцксяк темпи мцшащидя едилир, йяни 7% олажагдыр. Щямин мцддятдя Шимали Африка, Авропа вя Йахын Шярг авиаширкятляриндя дашыма щяжминин орта щесабла дцнйа цзря олдуьу кими, тяхминян о гядяр, йяни илдя 4,5% артымы эюзлянилир. Прогнозлашдырма нятижясиндя ясасян Асийа-Сакит Океан реэионунун сярнишин дашыманын артымы эюзлянилдийи кими, 2010-жу илдя дцнйа мцнтязям сярнишин дашымада юз пайыны тяхминян 6,5 фаизли пунктла – 30,4%-я гядяр артыражаг, онун пайы ися цмуми бейнялхалг мцнтязям сярнишин дашымада 34%-и кечяжякдир. Реэионал пайда башга ящямиййятли дяйишиклик Шимали Америкада баш веряжякдир. Бу авиаширкятлярин пайы прогноза мцвафиг 6,7%-ли пунктла 32,9%- я гядяр ашаьы дцшяжякдир. Жядвял 1. Маршрутлар цзря бейнялхалг мцнтязям сярнишин дашыма прогнозу |Бейнялхалг мцнтязям |Сярнишин дашыма(мин) |Орта иллик артым темпи -| I.3. Бейнялхалг щава хяттляринин бирэя истисмары вя онун инкишаф истигамятляри Сон иллярдя харижи ялагялярин миллятлярарасы авиаширкятлярин йарадылмасы, бейнялхалг фирмаларын йарадылмасы, бейнялхалг авиахятлярин бирэя истисмары кими формалары даща эениш йарадылмышдыр. Авиаширкятлярин харижи игтисади ялагяляринин йени формаларындан бири авиахятлярин бирэя истисмарыдыр. О партнйорлардан биринин тяййаряляринин, истифадяси иля олдуьу кими, щямчинин ики партнйорун тяййаряляринин истифадяси иля щяйата кечириля биляр. Бир партнйорун тяййаряляринин истифадясиндя авиахятлярин бирэя истисмары цзря ямякдашлыьын типик шяртляри ашаьыдакылардан ибарятдир: 1. Авиамцяссисяляр арасында фактики олараг алынан валйута нювцндя эялирлярин бярабяр бюлцшдцрцлмяси. 2. Щяр тяряфя юз яразисиндя йанажаг йаьлайыжы материалларын долдурулмасы, техники-коммерсийа хидмяти, бортгидаланма вя башга йерцстц хидмят хяржлярини юз цзяриня эютцрцр. Дашыйыжы-авиамцяссисяляр учуш саата эюря разылышдырылмыш ставка ясасында галан истисмар хяржляринин 50%-ни юдяйир. Дцз вя якс истигамятлярдя йанажаг долдурулмадакы фяргляр компнсасийа едилмялидир. Ики тяряфли ямякдашлыьын беля шяртляриндя бирэя истисмар цзря Кавказ вя Крымые Гарадяниз сащилляри курортларына Шярги Авропа юлкяляриндян авиахятлярин бирбаша учушлары тяшкил едилмишдир. Бу хятлярдя тяййаря паркы истисмарынын йцксяк эюстярижиляри ялдя едилмишдир. 1989-жу илдя Сочи вя Бир партнйорун тяййаря паркынын истифадяси иля авиахятлярин бирэя истисмары цзря авиамцяссисялярин ишинин мцсбят йекуну бир чох авиаширкятляря имкан Верди Ки, йени мярщяляйя – ики партнйор ияййаряляриля мцнтязям бейнялхалг авиахятлярин бирэя истисмарына кечсинляр. Ики партнйор паркында авиахятлярин бирэя истисмарында ясас принсипляр вя шяртляр ашаьыдакылардан ибарятдир: 1. Бирэя истисмар хятляриндя учуш программы йер-километрлярдя бярабяр щяжмлярля гойулур. Щяр бир хяття тяклиф олунан дашыма тутуму вя учуш тезлийи авиадашымайа тялябин нязяря алынмасы иля мцяййянляшдирилир. 2. Эцзяштлярин чыхылмасы иля цмуми щесаба эючцрцлян эялирляр тяряфляр арасында бярабяр бюлцнцр. 3. Йерляшдирилмиш кресло-километрлярдя програмын тяртибаты заманы хяржляр цзря гаршылыглы щесаблашма апарылмыр, щяр бир тяряфя рейсрярин йериня йетирилмяси иля ялагядар бцтцн хяржляри юз цзяриня эютцрцр. Бирэя истисмар тяжрцбяси ямякдашлыьын йени формасы шяраитиндя, авиамцяссисялярин иш эюстярижиляринин планлашдырылмасына йени методики йанашманын зярурилийини Авиахятлярин бирэя истисмары иля йанашы сон иллярдя маркетинг щаггында, бирэя хидмят щаггында, бирляшдирижи рейслярин бирэя истифадяси Беляликля, бейнялхалг авиахятлярин вя кооперасийанын башга формаларынын бирэя истисмары игтисади интеграсийанын йени йцксяк формасына Мцлки авиасийа сащясиндя бирэя мцяссисялярин йарадылмасы тенденсийасы - щава эямилярин учуша щазыр вязиййятдя олмасы цзря авиамцяссисялярин тялябляринин юз вахтында, иам вя кейфиййятли юдянилмяси; - тапшырылан истисмар тялябляринин йериня йетирилмяси, тяйинаты цзря авиасийа техникасыеые, сямяряли вя тящлцкясиз истифадяси. Бунларла йанашы «АЗАЛ» Милли Авиаширкятин структурунда мцяссисяляр дя фяалиййят эюстярир. Беля мцяссисялярдян бири «Азяраеронавигасийа» мцяссисясидир. Бу мцяссися 1996-жы илин апрелиндя йарадылмыш вя мцлки авиасийанын мцстягил мцяссисясидир. О, Азярбайжан Республикасынын щава мяканында щава щярякятиня аеронавигасийа хидмяти сащясиндя рясми дювлят сифаришчисидир. «Азяраеронавигасийа» мцяссисясинин ямякдашлыьы ашаьыдакы кимидир: 1. ИКАО – Авропа вя Шималиатлантика Бцросу (Париъ шящяри) – ашаьыдакы групларда: а) ЕАНПЭ – Авропа аеронавигасийа планы; б) ЭАТЕ – щава щярякятинин идаря едилмясинин аеронавигасийа вязиййяти; в) ТАПТАП – щава трасынын тятбиги вя щава мяканынын инкишафы; г) ФЛОЕ – Авропа реэионунун аеронавигасийа системинин инкишафы. ФЯСИЛ I I. ЩАВА НЯГЛИЙЙАТЫНЫН ИНКИШАФЫНЫН ИГТИСАДИ ПРОБЛЕМЛЯРИ Дцнйа игтисадиййатынын ясас тяркиб щиссяси олараг щава няглиййаты чох йцксяк дяряжядя конйектура дяйишмяляриня мяруз галыр. 1985-жи илдян ися артыг авианяглиййат истещсалынын артым мейли айдын мцшащидя едилмяйя башлады. Сярнишин дашымалары вя сярн-км.- лярин иллик артымы мцвафиг олараг 5% вя 6% олду. Бющрандан яввялки 1979-жу илдя ися бунлар 11,1% вя 13,2% иди. ИКАО цзвц юлкяляринин авиаширкятляринин истисмар эялирляри истисмар хяржляриндян ИКАО Ассамблейасынын 27-жи сессийасы (1989) щава няглиййаты инкишафынын игтисади мейлляриня нязяр йетирди. Сессийада дейилирди ки, щава няглиййатынын истещсал вя эялирдя мцгайися олунажаг дяряжядя уьурлу вязиййяти онунла изащ олуна биляр ки, авиайанажааьын гиймяти адамбашына эялирдян вя йа гиймятляр индексиндян йаваш артырды. Сон онилликдя олан истисмар нятижяляри истисмар эялирляринин II.1. Бейнялхалг щава няглиййатынын игтисади проблемляри Дцнйа щава няглиййатынын сабит вя динамик инкишафына тясир едян игтисади проблемляри 3 йеря айырмаг олар: 1. сийаси – игтисади проблемляр ; 2. техники характерли игтисади проблемляр ; 3. коммерсийа характерли игтисади проблемляр. Сийаси–игтисади проблемляря аиддир– бцтцн дцнйа игтисадиййатына, онун васитясиля дя щава няглиййатынын инкишаына тясир едян цмумигтисади вя цмумсийаси проблемляр вя щава няглиййатына аид олан хцсуси игтисади - сийаси проблемляр. Лакин, бу проблемляр гаршылыглы ялагядардырлар вя бир – бирляри иля говушурлар. Онларын фяргляндирилмяси ися шярти характер дашыйыр. Онларын бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафына тясири комплекс характер дашыйыр вя она эюря дя онлар бирэя юйрянилмялидирляр. Гейд олундуьу кими дцнйа тясяррцфат конйектурасынын вязиййяти бирбаша олараг дцнйа щава няглиййатынын инкишафына тясир едир. Бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафына жидди тя’сири валйута - малиййя вя кредитин гейри-стабиллийи эюстярир. Щяр шейдян юнжя бу милли валйуталарын дяйишмя курсларынын Игтисади комиссийа чярчивясиндя ИКАО Ассамблейасынын сон 2 сессийасында (1983 вя 1986) мцзакиря едилян мясялялярдян ян важиб икиси бунлардыр: инкишаф етмякдя олан юлкялярдя щава няглиййаынын инкишафы цчцн ресурсларын тапылмасы вя тяминин чятинляшмяси. ИКАО Шурасы тяряфиндян Ассамблейанын 26-жы сессийасына щазырланан сяняддя дейилир ки, сон илляр дцнйада олан игтисади чятинликляр бейнялхалг игтисади мцнасибятляря эцжлц тясир етмиш вя бя’зи дювлятляр тяряфиндян протексионист тядбирляря вя валйута эятириб чыхартды. Харижи тижарят балансы проблеми проблеми валйута мящдудиййятлярини вя бир сыра юлкялярдя мцлки авиасийа фяалиййятин-дян фондларын чыхарылмасына сябяб олду. Нятижядя ися дцнйа авиаширкятляринин бюйцк яксяриййятиня игтисади стабиллийи горумаг вя артыма наил олмаг цчцн малиййя ресурслары чатмыр. Бурайа жидди бир проблеми дя ялавя етмялийик: бирбаша олараг бейнялхалг щава ялагяляри сащясиндя дя юз яксини тапан инкишаф етмякдя олан юлкялярлярин бейнялхалг боржларынын даими олараг артмасы. Беля ки, хцсуси олараг Латын Америкасы юлкяляринин борж проблеминя щяср едилмиш БМТ Игтисади комиссийасынын Латын Конфрансын сон ижласында бяйямнамясиндя «Мехико бяйам- намяси» гябул едилди. Орада инкишаф етмякдя олан юлкялярлярин фялакятляринин сябябляри вя эцнащкарларын адлары чякилди. Бу сябяблярдян ян ясасы инкишаф етмиш юлкяляр тяряфиндян иряли сцрцлян ядалятсиз бейнялхалг игтисади вязиййятдир. Бу ядалятсизлийин пакрлаг нцмуняси реэион юлкяляринин харижи боржларынын 380 млрд доллары кечмясидир. Тякжя борж фаизляринин юдянилмяси реэион юлкяляринин ихражларынын 1/3– ни тутур. Бир сыра юлкялярин щюкцмятляри борж мясялясиня йенидян бахылмасыны тяляб етди. Хцсусян дя, кредит верянлярин эцзяштя эетмяляри тяляб едилир. Буна жаваб олараг ися АБШ вя диэяр капиталист юлкяляри вериляжяк эцзяштляри инкишаф етмякдя олан юлкялярлярин дахили ишляриня гарышмаг кими саймаьа жящд едирляр. Бейнялхалг щава няглиййатында да борж проблеми чох кяскиндир. Дцнйа тясяррцфатында ящямиййятли йери туризм тутур. Бейнялхалг туризм дцнйа авиадашымаларынын инкишафына тясир едир. Дцнйа туризм тяшкилатына (ДТТ) 1990-жы илдя бцтцн няглиййат нювляри иля дашынан харижи туристлярин сайы 400 млн. няфярдян чох олуб. Дцнйа цзря туризмдян эялян эялир 180 млрд доллары ют-мцшдцр. Турист дашымаларынын бюйцк ьир щиссяси щава няглиййатынын пайына дцшцр. Она эюря дя, бейнялхалг туризмин дя асылы олдуьу дцнйа конйектурасында олан дяйишикликляр бирбаша олараг щава няглиййатына да тясир едир. Дцнйа сийасятинин проблемляри бейрялхалг щава няглиййаты фяа- лиййятинин бир сыра аспектляриня тохунур. Бу эцн цчцн юлкялярин щава няглиййатларынын ващид дцнйа щава няглиййаты системи чярчивясиндя мювжуд олдуьу обйектив реаллыгдыр. Юлкя групларынын щяр биринин щава няглиййатларынын инкишафынын игтисади шяртляри бир – бириндян фярглидир. Гейд етмялийик, щава няглиййатынын игтисади проблемляринин чоху дцнйадакы игтисади вязиййятдян асылы олараг щялл едилир. Мялумдур ки, инкишаф етмиш юлкялярин авиаширкятляринин чоху юзял вя йа корпаритивдир, кечмиш сосиалист юлкяляринин авиаширкятляринин щамысы вя инкишаф етмякдя олан юлкялярин авиаширкятляринин яксяриййяти щюкцмятя мяхсусдур. Лакин, щюкцмят органларынын щава няглиййатынын фяалиййятиня мцдахиляси дяряжяси авиаширкятин кимя мяхсус олмасындан вя мцлкиййятин типиндян асылы дейил. Беля ки, гейри-тянзимлямя сийасятини елан етмясиня бахмайараг, АБШ щюкцмяти юлкя дахилиндя авиаширкятлярин фяалиййятиня гарышмагда | Дцнйа сийасяти вя дцнйа тясяррцфаты | |СИЙАСИ-ИГТИСАДИ | | ТЕХНИКИ | | КОММЕРСИЙА | |Тяййаря паркынын модернляшмяси Коммерсийа щцгуглары вя| Шяк. 1 Дцнйа щава няглиййатынын игтисади проблемляринин гаршылыглы асылылыьы. давам едир вя «ачыг сяма» доктринин шцарлары алтында юз дахили гейри-тянзимлямя сийасятини бейнялхалг щава няглиййатына кечирмяк истяйир. Бу сийасят бир чох юлкялярдя мцдафия тядбирляринин эюрцлмясиня сябяб олур: протексионист тядбирляринин артмасы вя дцнйа щава няглиййаты сащясиндя игтисади тянзимлямя иля баьлы мясялялярдя щюкцмятлярарасы мцнагишялярин эцжлянмяси. Бунунла ялагядар олараг либераллашманын да бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафыны гейд етмяк лазымдыр. Эюстярилян гаршыдурмалара щямчинин аиддир: инкишаф етмякдя олан юлкялярин ЙБИВ уьрунда мцбаризяси. Бу проблем артыг бейнялхалг щава няглиййатына да тохунуб. Инкишаф етмякдя олан юлкяляр ИКАО цзвляринин Лакин, авиаширкятляр цчцн ядалятли вя бярабяр имканлар щеч дя щямишя мцлки авиасийа сащясиндяки бейнялхалг мцнасибятлярдя юз яксини тапмыр. Сон илляр ИАТА–нын гиймят тянзими фяалиййятинин зяифлямяси иля бейнялхалг авиадашымаларда рягабят мцбаризяси эцжляниб. Рягабят авиаширкятляр арасындакы игтисади мцнасибятляр сферасындан щава ялагяляри щагда дювлятлярарасы мцнасибятляря доьру ирялиляйиб. Бязи юлкялярин биртяряфли фяалиййяти щагда мясяля ИКАО – нун 3- жц АНК – да айрыжа бир бянд кими гейд едилиб. ИКАО Ассамблейасынын Рягабят щагда милли ганунверижилийин Бейнялхалг щава няглиййатына тятбигинин нятижяляриня ИКАО эениш фикир верир. 3-жц Биртяряфли фяалиййят щагда мясяля ИКАО Ассамблейасынын 26-жы сессийасынын эцндялийиня дахил едилди. Ассамблейа бязи юлкяляр тяряфиндян биртяряфли тядбирлярин давам етмясиля ялагядар наращат олурлар: милли ганунверижилийин Бейнялхалг щава няглиййатына тятбиги, авиаширкятлярин эялирляринин кючцрцлмясинин дайандырылмасы вя ондан имтина едилмяси. АБШ – нын гейри-тянзимлямя сийасяти кяскин олараг пислянди. Гейд едилмялидир ки, ИКАО–нун 26-жы сессийасында вя 3-жц Цмумиййятля, ИКАО цзвляри биртяряфли фяалиййяти писляйир вя милли ганунверижилийин екс–территориал тятбигинин бейнялхалг практикадан чыхарылмасынын лещинядир. Онлар беля щесаб едирляр ки, дювлятляр щава ялагяляри иля баьлы ики тяряфли вя чох тяряфли разфлашмалары вя Чикаго конвенсийасыны нязяря алмалыдырлар вя еля фяалиййят эюстярмялидирляр ки, милли ганунлар иля бейнялхалг разышмалар арасында мцнагишя йаранмасын. Конфранс щямчинин юзв юлкяляря мцражият етди ки, биртяряфли тядбирлярин тятбиг едилмямяси цчцн бир–бирляри иля ямякдашлыг етсинляр вя эялирлярин бюлэцсцндя щяр бир дювлят вя онун авиашикятляринин бярабяр вя ядалятли имканларынын олмасы шярти иля юлкяляр арасында щава ялагяляри щяйата кечирилсин. Яразидян учмаг цчцн ижазянин верилмяси иля ялагядар дискриминасийа тядбирляри онунла баьлыдыр ки, бир сыра юлкяляр сийаси вя диэяр мотивляриня эюря диэяр юлкяляря 3-жц бир юлкяйя учмаг цчцн юз юлкясиндян транзит учушу чцн ижазяни вермир. Мясялян, Дискриминясийа тядбирляри хцсуси олараг ИКАО Ассамблейасынын 26- жы сессийасында мцзакиря едилиб. Жидди мцнагишя бир груп Африка юлкясинин ЖАР –нын апартеид сийасятини писляйян тяклифляринин мцзакиряси заманы баш верди. Сийаси проблемлярин нязяря алынмасына гаршы чыхан вя ишинин йалныз сырф техники мясялялярля мящдудлашдырмаьа чалышан Гярб юлкяляри бу тяклифля разылашмадылар. Техники характерли игтисади проблемляря ися техники проблемлярин бюйцк бир гисми аиддир. Онларын щялли дювлят, авиаширкят вя мцлки авиасийанын бейнялхалг тяшкилатларынын бирэя фяалиййяти зяруридир. Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси авиаширкятлярдян вя дювлятлярдян бюйцк мигдарда вясаит тяляб едир. ЕТИ ясас фондларын, илк нювбядя дя тяййаря паркынын вя йерцстц аваданлыгларын йениляшдирилмясини тезляшдирмяйя мяжбур едир. Бундан ялавя, авиаширкятляр рягабят сявиййясинин йксяк сявиййясиня наил олмаг цчцн истисмара щяля йарарлы олан кющня тяййаря моделляриндян имтина едир вя 3-жц, 4-жц нясил реактив тяййаряляри алырлар. Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси бюйцк капитал гойулушу тяляб едир. Бу да авиатехниканын бащалашмасы иля ялагядардыр. ИАТА–ын мялуматларына эюря, бу тяшкилата цзв олан авиаширкятляр йахын 10 ил ярзиндя Авиасийанын тясириндян ятраф мцщитин горунмасы мясяляси Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси мясяляси иля сых ялагядарды. Бу проблем иля ялагядар ясас хяржляр 90-жы иллярин сонуна тясадцф едяжяк. Бу заман сяс сявиййясиня эюря ИКАО тялябляриня уйьун олмайан бцтцн тяййаря типляри йениляри иля явяз едиляжяк вя авиамцщярриклярин емиссийасы щяйата кечири-ляжяк. Ятраф мцщитин горунмасы цзря Лакин, бязи инкишаф етмиш юлкяляр сяс стандартларынын тятбиги мцддятини сяртляшдирирляр. Беля ки, АБШ–лары сяс стандартларынын тятбигиня 1 йанвар 1985-жи илдян, диэяр юлкяляр ися 1986, 1987, 1991- жи иллярдян башламаг язминдядирляр. Она эюря дя 3-жц АНК – да сяс стандартларынын тятбигинин вахты мясялясиня бахылыб. Инкишаф етмякдя олан юлкялярин авиаширкятляринин яксяриййятинин диэяр амиллярля йанашы Гейд едилмялидир ки, сяс тялябляриня жаваб верян тяййарялярин йениляшдирилмяси цчцн лазыми техники мясяляляр артыг щялл едилиб.Она эюря дя тятбигин мцддяти мясяляси йалныз ятраф мцщитин горунмасы, сосиал цстцнлцкляр вя айры–айры юлкялярин цзяриня дцшяжяк ялавя игтисади хяржляр нюгтейи – нязяриндян мзакиря едилир. Лакин, ИКАО-нун Гярб юлкяляри юз аеропортларына кющня конструксийалы тяййарялярин учушларыны мящдудлашдыран мцдафия тядбирлярини дястяклядиляр. Бу ися инкишаф етмякдя олан юлкяляр фяалиййятиня вя щятта авиаширкятлярин юзляриня дя тящлцкялидир. Она эюря дя, инкишаф етмякдя олан юлкялярин яксяриййяти беля биртяряфли мящдудиййятлярин ляьв олунмасына тяряфдар олдулар. Совет тяряфи сяс сявиййяси проблемини щялл ет-мяк цчцн сийаси мящдудиййятляри щяйата кечирмяйи йох, яксиня сяскцйцн ашаьы салынмасы методларынын мцяййянляшдирилмяси цчцн эениш тядгигатларын апарылмасыны дястяклядиляр. Бу тядгигатлар мящдудиййятлярин гябулу иля ялагядар аеропортларда сяс сявиййясинин вя авиаширкятлярин игтисади хяржляринин нежя дяйишяжяйини дя ящатя етмялидир. Бу тяклиф гябул олунду. ИКАО Ассамблейасынын фювгаладя 26-жы сессийасынын 16-жы ялавясинин 3-жц фяслинин 1-жи щиссясиндяки авиасяс тялябляриня жаваб вермяйян сяс сцрятинядяк олан тяййарялярин истисмарына гаршы гябул едиляжяк эяляжяк мящдудиййятлярин шяртляри мцяййян едилди. 16-жы ялавянин 3-жц фяслиня уйьун олмайан щава эямиляринин истисмарына Авиасийа тящлцкясизлийи проблеми дя дювлятлярдян бюйцк мигдарда иигтисади ресурслар тяляб едир. Мцлки авиасийада гейри-гануни актлар чох эцман эяляжякдя дя олажаг. Бу да юзцнц сярнишиндяря, персонала вя авиаширкятлярин, аеропортларын ямлакына гаршы эцс тятбигинин вя йа щядялямяйин чох сайлы мцхтялиф формаларында бирузя веря биляр. Мцлки авиасийа-нын фяалиййятиня гейри-гануни мцдахилянин гаршысыны алмаг цчцн олан тядбирляря айрылажаг хяржляря аиддир: аеропорт вя авиаширкятлярин тящлцкясизлик хидмяти персоналынын сахланмасы, тящлцкясизлийи тямин едяжяк мцвафиг техниканын алынмасы вя диэяр хяржляр. Мцлки авиасийанын тящлцкясизлийинин тямини мясяляси ИКАО цзвц юлкяляриня, бейнялхалг авиасийа фяалиййятиндя иштирак едян авиаширкятляря вя аеропортлара тохундуьундан, ИКАО да Чох сайлы щава гулдурлуьу иля ялагядар олараг, авиасийа тящлцкясизлийи мясяляляриня ИКАО–нун диггятинин артмасыны Ассамблейанын 26- жы сессийасынын эцндялийиня мцлки авиасийа фяалиййятиня гейри-гануни мцдахиля актлары иля мцбаризя мясяляси салынды. Ассамблейа бу сащядя дювлятляр арасында ямякдашлыьын артырылмасы вя гейри-гануни актларын гаршысыны алажаг мцвафиг тядбирлярин ишланилмяси цчцн ИКАО–нун фяалиййятини активляшдирмяси щагда совет нцмайяндясинин тяклифини гябул етди. Щятта, йени бейнялхалг сянядин гябулу щагда гярар верилди. Бурада нязяря алынажаг ки, мцлки щава эямиляринин тящлцкясизлийиня гаршы г-гануни актларала мцбаризя щагда Щаага вя Ассамблейанын 26-жы сессийасынын гярарларыны йериня йетиряряк ИКАО щямчинин «дювлят терроризми» мясяляляриня дя жидди мараг эюстярир. Беля ки, ИКАО ассамблейасынын 28-жи фювгаладя сессийасы мцлки авиасийа сащясиндя Ирагын Кцвейтя гаршы гануна зидд фяалиййятини писляди: Кцвейтин щава мяканынын позулмасы, бу юлкянин бейнялхалг аеропортунун талан едилмяси вя «Кцвейт ейрвейз» авиаширкятинин 15 тяййарясинин тутулуб Ирага апарылмасы. Авиайанажаьа гянаят проблеми мцлки авиасийа гаршысында даща кяскин шякилдя 70-жи иллярин орталары вя сонунда 1-жи (1974) вя 2-жи (1979 Бу заман няинки авиайанажаьын гиймяти 10 дяфя артды, щямчинин эяляжякдя онун кифайят гядяр олмасы мясяляси дя актуаллашды. 80-жы иллярин яввяли авиайанажаьын гиймятляринин артымы дайанды, лакин онларын кифайят гядяр енмяси дя олмады вя авивширкятляринин истисмар хяржляриндя йанажаьа айрылан вясаит щяля дя 30%-дир. ИКАО цзвц юлкяляринин авиаширкятляринин авиайанажаг хяржляри щяр ил 30 млрд. доллары ютцр. 1991- жи илин яввяли Фарс кюрфязи бющраны иля ялагядар йанажаьын гиймяти кяскин олараг артды. Сон 10 ил ярзиндя щава няглиййатынын йанажаг еффективлийини артырмаг цчцн щюкумятляр, тяййаря вя авиамцщяррикляринин истещсалчылары вя онларын исмисмарчылары тяряфиндян чохлу жящдляр едилмишдир. Бу жящдляр инди дя давам едир вя йанажаьа гянаятдя мцяййян нятижяляр верир. Буна да учушларын щцндцрлцйя уйьун ешелонлашдырылмасынын тякмилляшдирилмяси, мянтягяляр арасында маршрутларын мясафясинин гысалдылмасы, аеронавигасийа ещтийатларынын оптималлашдырылмасы вя щямчинин йердя вя щавада йанажаг сярфини азалдан техники вя навигасийа тядбирляри иля наил олунур. ИКАО бцтцн тядбирляри иля йанажаьа гянаятя истигамятлянян истисмар фяалиййятини щяйата кечирир. Йанажаьа гянаят ися щава няглиййаты щярякятинин идарясинин мцасирляшдирилмяси, авиахятляр структурунун оптималлашдырылмасы, баща баша эялян учушларда дайанмаларын азалдылмасы вя йердя йанажаг сярфи-нин азалдылммасы иля баьлыдыр. Бейнялхалг щава ялагяляри сащясиндя узун мцддятли жящдлярин сайясиндя 1975-жи илдян 1990- жы илядяк 1 тон–км–я йанажаг сярфи 20% азалды. Йанажаг еффетивлийинин сонракы артымы вя дцнйа базарында хам нефтин гиймятиня эюзлянилян прогноз беля эцман етмяйя ясас верир ки, йахын 10 илдя авиайанажаг иля тямин олунма вя онларын гиймят сявиййяси щава няглиййатынын эяляжяк инкишафына манея олмайажаг. Бунунла ялагядар олараг, айры айры юлкяляр тяряфиндян авиайанажаьа верэилярин гябулу дювлятлярин бюйцк наращатлыьына сябяб олур. ИКАО Ассамблейанын 26-жы сессийасында нцмайяндялярин чоху бязи АБШ аеропортларында беля верэилярин гябулуну пислядиляр. Чцнки, беля практика бейнялхалг щава няглиййатынын верэилярдян азад едилмяси кими гябул едилмиш принсипиня зиддир. Беля диэяр юлкяляр тяряфиндян жаваб тядбирляриня сябяб олажаг ки, нятижя дя авиайанажаьын вя щава дашымаларынын гиймяти кяскин артажаг. Ассамблейа ИКАО Шурасына авиайанажаьын верэидян азад олунмасына даир дювлятляря ИКАО–нун мяслящятляринин йериня йетирилмясини йохламаьы тапшырды. Бундан ялавя лазым оларса, ялавя тядбирлярин дя эюрцлмяси нязярдя тутулуб. Бейнялхалг щава няглиййатында формаллыгларын садяляшдирилмяси проблеминин дя бюйцк ящямиййяти вардыр. Бир чох юлкялярин бейнялхалг аеропортларында йцк клиентурасынын вя сярнишинлярин емиграсийа, эюмрцк, санитар вя диэяр формаллыглардан кечмяси щяля дя чох вахт апаран вя чятин бир просесдир. Бу проседурлар бащаладыр вя мцасир аваданлыьын алынмасына, персоналын сахланмасына бюйцк хяржляр тяляб едир. Бундан ялавя бу формаллыглар мцхтялиф юлкялярдя фярглидир. Проседурларын узун вахт апармасыны вя еляжядя онларын дяйярини азалт-маг цчцн бу ишдя мараглы олан дювлятляр вя диэяр гурумлар арасында ялагяляри йахшылашдырмаг лазымдыр. Формаллыгларын садяляшдирилмясиня ИКАО эениш фикир верир. 1980, Учуш маршрутларында аеропорт вя аеронавигасийа аваданлыгларынын истисмары проблеми бейнялхалг щава няглиййатынын жидди игтисади проблемляриндяндир. Проблемин мащиййяти ондадыр ки, аеропортлары вя ондан истифадя едян авиаширкятялярин игтисади марагларында таразлыг ялдя едилмяйиб. ИКАО Ассамблейасынын 26-жи сессийасында гейд едилиб ки, аеронавигасийа васитяляриня малик олан аеропорт вя тяшкилатларын чоху юз хяржлярини аеропорт вя аеронавигасийа васитяляриндян истифадядян ялдя едилян йыьымлар щесабына юртя билмир. Ясас сябяб одур ки, бу аваданлыглар мцряккяб, бащалы олуб вя техникадан йцксяк сявиййядя истифадяни тяляб едир. Нятижядя ися, вясаитлярдян истифадянин вя аеропортлар тяряфин-дян тяклиф едилян хидмятин игтисади жящятдян сямяряли олмасы вя ейни заманда мцлкиййятчилярля истифадячиляр арасында марагларын тоггушмамасы цчцн йыьымларын тутулмасы принсипляриня йенидян бахылмасына ещтийаж йараныр. Бу мягсядля ИКАО–нун маршрут аваданлыьы вя аеропортларын игтисадиййаты юзря хцсуси конфрансы йыьымларын тяйини принсипляриня вя бу вясаитлярдян истифадяйя эюря хяржлярин компенсасийасы цзря дювлятляря вериляжяк мяслящятляри нязярдян кечирди. Конфрансын бяйамнамясиня уйьун олараг «Маршрут аваданлыьы игтисадиййаты цзря тялим» щазырланды. Лакин, аеропорт йыьымы проблеми щяля дя кяскин олараг галмагдадыр. Бунунла йанашы олараг, тящлцкясизлийин вя бейнялхалг учушларын мцнтязямлилийинин артырылмасы мясяляси ися йени, даща мцасир аеронавигасийа вя галхыбенмя системляринин истисмара верилмясини тяляб едир. Бу да ялавя капитал гойулушуна вя уйьун олараг аеропорт вя аеронавигасийа йыьымларынын щяжмляринин артырылмасына сябяб олажаг. Дювлятлярин юз аеропортларынын сямярялилийинин артырылмасы вя малиййя вязиййятлярини йахшылашдырмаг цчцн ИКАО «аеропорт игтисадиййаты цзря тялим» йаратды. Бу тялимдя аеропортларын эялир, хярж вя малиййяси щагда мяслящятляр якс олунуб. Бурайа аеропортларын инфраструктурунун сахланылмасы хяржляри дя дахилдир. ИКАО аеропортлар цчцн йени, мцасир аваданлыгларын инкишаф етдирилмясиня дя фикир верир. Нятижядя ися аеропортларын бурахма имканлары вя учушларын тящлцкясизлийи артажаг вя учушлар бцтцн нюв щава вязиййятляриндя щяйата кечириля биляжяк. Беля ки, ИКАО Ассамблейасынын 26-жи сессийасында гябул едилид ки, бейнялхалг аеропортларда енмя системляри йахын 10–15 иля дяйишдирилсин. Техники имканлары кющнялян инструментал енмя системи (ИЕС) явязиня даща мцасир микродальалы енмя системляри (МЕС) тятбиг едиляжяк. Бу да аеропортларын бурахма имканларыны артыражаг, учушларын тящлцкясизлийи вя мцнтязямлилийи йцксяляжяк. Коммерсийа характерли игтисади проблемляря дювлят, авиаширкят вя истещлакчыларын марагларынын узлашдырылмасы мясяляляри аиддир. Мцнзям бейнялхалг дашымалардакы коммерсийа щцгуглары мясяляси дашыма щяжмляринин тянзим едилмяси иля сых ялагядардыр. Коммерсийа щцгуглары дедикдя, дювлятляр тяряфиндян юз яразиляриня вя орадан да кянара сярнишин, йцк, почт вя багаъын дашынмасы щцгугунун верилмыси баша дцшцлцр. Бейнялхалг практикада «щава азадлыглары», еляжя дя мцнтязям дашымалар заманы «стоп–овер» щцгугу иля мцяййян едилир. Бир гайда олараг, бу щцгуглар дювлятлярарасы щава ялагяляри щагда ики тяряфли разылашмаларла мцяййян едилир. Беля разылашмаларын чохунда авиадашыйыжыларын рейсляринин тезлийи вя истисмар |
|
Смотреть видео онлайн
Онлайн видео бесплатно